Triển lãm hàng không Paris 2017 là nơi Boeing đã quảng cáo máy bay 737 Max 9 của mình, với ưu điểm là cấu hình nhiều nét tương đồng thế hệ trước - 737 NG. Trưởng phi công đại diện dòng 737 Max, Ed Wilson, khi ấy chào mời rằng sự giống nhau sẽ giúp các hãng hàng không đỡ hao tiền của đào tạo phi công lái phi cơ mới.
"Phi công chỉ cần bước vào đó và tìm thấy mọi thứ như đã tìm được trong chiếc NG", ông Wilson nói.
Ông cho biết Cục Hàng không Mỹ (FAA) cấp chứng nhận chuyển đổi giữa hai đời máy bay trên bằng khóa đào tạo "hai giờ rưỡi trên máy tính". Các nút bấm trên đầu phi công vẫn thế, và vài vị trí trên bảng điều khiển trước mặt được sắp xếp lại chỉ là thay đổi tiểu tiết.
Thế nhưng, vị phi công không hề đề cập tới phần mềm mới Boeing đã cài cho dòng Max, có tên Hệ thống tăng cường tính năng điều khiển bay hay MCAS, thứ là tâm điểm điều tra của hai tai nạn hàng không khiến tổng cộng gần 350 người chết gần đây và đều liên quan đến 737 Max. Sau khi hai chiếc rơi liên tiếp trong 5 tháng ở Indonesia và Ethiopia, 737 Max hiện bị cấm bay tạm thời trên toàn cầu, còn Boeing không bán được máy bay nào trong tháng trước.
Báo cáo sơ bộ cả hai tai nạn ám chỉ phần mềm trên của Boeing là nguyên nhân, với việc đọc dữ liệu cảm biến sai rồi liên tục bắt máy bay chúi mũi, sau cùng cắm đầu. Nỗ lực của phi công giành quyền kiểm soát với hệ thống tự động trong hai trường hợp đều thất bại. Tuy nhiên, các báo cáo không công khai kết tội.
Lời nói 'gở' của Phó chủ tịch Boeing
Chi tiết mới nhất được lật mở là một bản ghi âm do CBS News thu thập, tiết lộ đã diễn ra một cuộc họp kín giữa Boeing và nhóm phi công American Airlines tháng 11/2018, ít lâu sau thảm họa Lion Air ở Indonesia. MCAS từ lúc đó đã trở thành chủ đề của một cuộc đối đầu: các phi công nổi giận với lãnh đạo Boeing, trong khi Boeing chống chế.
Tại bàn tranh luận, có Mike Sinnett – phó chủ tịch Boeing, Craig Bomben – một phi công thử nghiệm máy bay hàng đầu của Boeing, và John Moloney – người vận động hành lang. Họ đón nhận công kích từ các phi công sau vụ rơi đầu tiên của 737 Max.
"Chúng tôi xứng đáng được biết cái gì trên máy bay của mình", một phi công lên tiếng.
"Tôi không phản đối", đại diện Boeing đáp.
"Những người này đã không biết cái hệ thống chết tiệt đó trên máy bay của họ", một phi công có vẻ ám chỉ đồng nghiệp trên chuyến Lion Air xấu số nói. "Cũng chẳng ai khác biết".
Thêm một người nữa dự cảm: "Cần có ưu tiên cho việc giải thích những thứ có khả năng giết chết anh".
Đại diện Boeing trả lời: "Tôi không thấy việc biết hay không biết thay đổi gì ở đây". Họ cho rằng các phi công vốn đã được đào tạo để đối phó với tình huống khẩn cấp như xảy ra với chuyến Lion Air. Phi công phải biết cách điều khiển trong trường hợp đuôi chuyển động mất kiểm soát do có lỗi, khiến máy bay chúi mũi. Nhưng quy trình xử lý tình huống khẩn cấp Boeing nhắc đến chưa được cập nhật gì đáng kể từ những năm 1960 và hiện nay mới đang được FAA xem xét cập nhật.
Bên trong phòng họp không có cửa sổ, phó chủ tịch Sinnett thừa nhận công ty đang tìm kiếm lỗi tiềm năng với thiết kế máy bay, nhưng không vội vã, đồng thời phủ nhận có bằng chứng rõ ràng cho thấy phần mềm mới của Boeing chịu trách nhiệm cho tai nạn Lion Air. Ông tự tin các phi công được huấn luyện đủ để xử lý trục trặc, càng tự tin hơn khi cái phi công không biết giờ đã biết.
"Các anh phải hiểu rằng cam kết của chúng tôi với an toàn không kém gì các anh", ông Sinnett nói. "Điều tệ nhất có thể xảy ra là một thảm họa như này, và còn tệ hơn thế là có thêm một vụ khác".
Sinnett không sai. Chưa đầy 4 tháng sau, chuyến bay Ethiopian Airlines vận hành trên chiếc 737 Max khác gặp nạn, cướp sinh mạng 157 người. Hệ thống tự động bị lỗi của Boeing đóng vai trò trong cả hai vụ việc.
Tại cuộc họp cách tai nạn thứ nhất vài tuần và thứ hai tới vài tháng đó, ông Sinnett đã được hỏi liệu Boeing vẫn tự tin với chiếc Max.
"Các ông có cảm thấy thoải mái rằng tình hình đã được kiểm soát, trong khi chờ sửa lỗi phần mềm?", Dennis Tajer, người đại diện liên đoàn phi công kéo đến, chất vấn.
Sinnett đáp không ngại ngần: "Chắc chắn rồi".
Thanh Tùng (Theo The New York Times, CNN)